انواع کولیس و کاربرد آن

کولیس برای اندازه گیری اجسامی که دقت زیادی نداشته باشند از خط کش فلزی و یا متر استفاده می‌شود ولی اگر جسم مورد نظر و یا قطعه کار بسیار دقیق باشد برای اندازه گیری آن باید از ابزارهای دیگری مانند کولیس و میکرومتر استفاده نمود. بسیاری از تکنسین‌های شرکت‌های معتبر تعمیر کولر گازی در اصفهان از انواع کولیس برای اندازه‌گیری استفاده می‌کنند.

تاریخچه کلویس

یک مرد فرانسوی در سال ۱۳۶۳ به نام پیر ورنیه برای اندازه گیری وسایل که نیاز به دقت بسیار بالا بود دستگاهی را تولید کرد که به اسم کولیس معروف شد ولی قبل‌تر آن هم کولیس مورد استفاده قرار می‌گرفت.
کویس‌های اوله در بین لاشه‌های کشتی شکسته در سواحل ایتالیا پیدا شد. گذشته کشتی به ۶ صد سال قبل میلاد مسیح بر می‌گشت. در زمان حکومتی ‌هان در چیس کولیس‌ها کشویی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

اولین شرکتی که اقدام به تولید کولیس‌ها کردم  Brown and Shape (برون و شاپ) بود. که در ایالات متحد اقدام به تولید کرد. این دستگاه لوین ابزار برای تعیین اندازه دقیق بود که می‌توانست به قیمت ابزارهای معمولی به فروش برود.
کولیس متداول‌ترین ابزار دقیق برای اندازه‌گیری است و به وسیله این ابزار می‌توان اندازه‌های طولی ۔ قطر داخلی ۔ قطر خارجی و عمق اجسام را با دقت دهم یا صدم میلیمتر اندازه گیری کرد. هر کولیس از قسمت‌های زیر تشکیل شده است:

1. خط کش مدرج که به تقسیمات میلی‌متر و اینچی تقسیم شده است.
2. کشو که در روی خط کش می‌تواند با فشار دست حرکت کند.
3. فک ثابت که قسمتی از خط کش است و موقع اندازه گیری آن را به یک طرف کار تکیه می‌دهند.
4. شاخک‌های ثابت و متحرک که در موقع اندازه گیری قطر سوراخ‌ها و پهنای شکاف‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
5. تیغه گودی سنج که به کشو مربوط است و برای اندازه گیری گودی‌ها به کار می‌رود.
6. ورنیه میلی‌متری برای اندازه گیری اعشار میلی متری.
7. ورنیه اینچی برای اندازه گیری کسری از اعشار اینچی.
8. پیچ کشو که به وسیله آن کشو را روی خط کش محکم می‌کنند تا بعد از دور کردن کولیس از کار اندازه گرفته شده تغییر نکند.

اصول کار ورنیه

ورنیه تقسیماتی است که روی کشو حک شده است. برای مدرج کردن ورنیه ۹ میلیمتر از طول کشو را به ۱۰ قسمت مساوی تقسیم می‌نمایند. بدین ترتیب هر یک از تقسیمات ورنیه   کوچک‌تر از تقسیمات میلی‌متری خط کش اصلی خواهد شد. وقتی فک‌های کولیس بسته باشد صفر ورنیه درست زیر خط کش قرار می‌گیرد.
حال اگر جسمی که فقط میلی‌متر ضخامت داشته باشد بین فک‌های کولیس قرار دهیم می‌بینیم که اولین خط تقسیم ورنیه (پس از خط صفر) درست زیر درجه یک میلی‌متری خط کش قرار می‌گیرد زیرا هر درجه ورنیه برابر با  میلی‌متر است و ضخامت جسم هم به آن اضافه می‌شود و حاصل جمع این دو مقدار برابر است با ۱= + چنانچه خط دوم ورنیه زیر یکی از درجات خط کش قرار بگیرد ضخامت جسم اندازه گیری شده مساوی میلی‌متر و اگر خط پنجم ورنیه زیر یکی از درجات خط کش قرار گیرد ضخامت جسم اندازه گیری مساوی = میلیمتر است. از همین روش برای ساختن کولیس‌های با دقت و میلی‌متر استفاده می‌شود.

کولیس‌های اینچی نیز شامل کولیس‌های میلی متری است. فقط تقسیمات خط کش آن بر حسب اینچ است و ورنه آن طوری مدرج شده که به وسیله کولیس می‌توان با دقت اینچ یا اینچ را اندازه گرفت. برای تنظیم درجات ورنیه این کولیس‌ها  اینچ کشو را به ۸ قسمت مساوی تقسیم می‌نمایند. در نتیجه هر قسمت به اندازه از اینچ کمتر خواهد بود. بنابراین انطباقی هر خط ورنه با درجات خط کش اندازه اینچ را نشان می‌دهد.

انواع کولیس

انواع کولیس عبارتند از:

1. کولیس پایه‌دار 
2. کولیس عمق سنج
3. کولیس ساعتی
4. کولیس اونیور سال

در ادامه هر یک از موارد فوق را بررسی خواهیم کرد.

۱. کولیس پایه‌دار 

این کولیس فقط یک فک و یک پایه سنگین دارد. کشوی آن در امتداد خط کش به طور قائم حرکت می‌کند و فک کولیس فاصله نقاط را از صفحه مقایسه اندازه می‌گیرد.

۲. کولیس عمق سنج

از این کولیس برای اندازه گیری عمق شیارها و سوراخ‌ها استفاده می‌شود.

کولیس عمق سنج برای اندازه گیری عمق شیارهای داخل قطعات گرد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۳.کولیس ساعتی

کولیس مرکب با ساعت اندازه گیری برای اندازه گیری قطعات دقیق تا تلرانس  و میلی‌متر.

۴. کولیس اونیور سال

با تعویض فک ثابت و با اضافه کردن قطعات مخصوص به فک‌های کولیس اونیور سال می‌توان اندازه‌هایی را که با کولیس‌های معمولی نمی توان تعیین کرد مانند ارتفاع دو نقطه نسبت به هم روی یک قطعه و یا اندازه فواصل با اختلاف سطح و امثال آن را به راحتی اندازه گرفت. کولیس اونیور سال با فک مدرج و قطعات مخصوص برای اندازه گیری اختلاف سطح دو نقطه نسبت به هم.

شناسایی اصول کنترل ابعاد قطعات سوهان کاری شده با کولیس

 برای کنترل ابعاد قطعات سوهان کاری شده با کولیس رعایت نکات زیر الزامی است:

۱- کولیسی را که برای اندازه گیری و کنترل ابعاد و قطعات به کار می‌برید از سالم بودن آن اطمینان حاصل شود که دقت لازم را دارا باشد (خط صفر کولیس را امتحان کنید)

۲- در موقع اندازه گیری سعی شود که فکین کولیس درست روی قطعه کار قرار بگیرند زیرا کج قرار دادن کولیس اندازه غلط به دست می‌دهد.

۳- محل اندازه گیری قطعه کار کولیس، مخصوصا فکین آن قبلا تمیز شوند.

۴- پلیسه‌های اطراف قطعه کار و سوراخ‌های ایجاد شده در قطعه کار، قبل از اندازه گیری باید کاملا پاک و قطعه کار عاری از پلیسه گردد

۵- در موقع کنترل ابعاد قطعه کار با کولیس، فشار بیش از اندازه به فکین کولیس وارد نکنید.

۶- در هنگام قدم زدن اقدام به کنترل و اندازه گیری ابعاد قطعه کار نپردازید و حتما در هنگام اندازه گیری در جای خود ثابت بایستید یا پشت میز کار بنشینید.

۷- در اندازه گیری ابعاد خارجی قطعه کار باید به نکات زیر عمل نمایید.

 الف – دهانه کولیس را بیش از اندازه لازم باز می‌کنند.

 ب – فک ثابت را روی کار قرار می‌دهند.

ج – فک متحرک را روی کار می‌آورند

۸- در اندازه گیری ابعاد داخلی قطعه کار باید به نکات زیر عمل نمایند

• دهانۀ کولیس را کمتر از اندازه باز می‌کنند.
• فک ثابت را روی کار قرار می‌دهند.
• فک متحرک را روی کار می‌آورند.
• در اندازه گیری داخلی باید همیشه فکین کولیس موازی محور سوراخ باشند.

 اندازه‌های داخلی را فقط می‌توان در اول سوراخ گرفت و برای اندازه گیری ته سوراخ‌ها وسایل دیگری لازم است.