آشنایی با وسایل خمکاری سرد و گرم، انواع و کاربرد آن‌ها

خمکاری، هر گونه تغییر شکلی بدون براده برداری و با حفظ سطح مقطع با حرارت یا بدون حرارت انجام شود را خمکاری گویند خمکاری باید روی اجسامی‌ که قابلیت خم شوندگی دارند انجام شود.

نیرو‌های خمکاری

• نیروی دست
•  نیروی پا
•  نیروی هیدرولیک
• نیروی مکانیکی
•  نیروی الکترومکانیکی

می‌‌باشد که این نیرو‌ها در خمکاری سرد توسط خمکن‌‌های دستی، پایی، هیدرولیکی پیچی و برقی به انواع لوله‌‌ها در موقع خمکاری وارد می‌‌شوند.

وسایل مورد استفاده در خمکاری سرد

برای خم کردن لوله‌‌ها از دستگاه‌های لوله خم کن استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها در شکل‌های مختلف با طرحی ساده و سبک ساخته شده‌اند که بعضی از آن‌ها دستی است ولی برخی دیگر را روی گیره یا پایه‌ای قرار داده و لوله را توسط آن خم می‌‌کنند و به طوری که در بالا گفته شد نیروی لازم برای خم کردن ممکن است مکانیکی یا هیدرولیکی یا الکترومکانیکی باشد.

وسایل مورد استفاده در خمکاری گرم: میز کار که گیره مکانیکی برای نگهداری لوله بر روی آن بسته می‌شود و پک‌‌های جوشکاری و انواع کوره جهت گرم کردن لوله و ماسه بادی عامل حفظ سطح مقطع لوله و چوب‌های مخروطی به عنوان چوب پنبه به دو سر لوله زده می‌‌شوند که ماسه بادی را در درون لوله نگه بدارند و اهرم که معمولا لوله ای است که دو نمره از لوله مربوط به خمکاری بزرگ‌تر می‌‌باشد و سطل ده لیتری آب برای سرد کردن لوله و پک جوشکاری و دستمال خیس برای سرد کردن نقطه‌ای از لوله.

 عوامل حفظ سطح مقطع

همانطوری که در تعریف آمده حفظ سطح مقطع در خمکاری بسیار مهم است برای حفظ سطح مقطع از انواع غلطک‌‌ها – فنر‌های بیرونی یا درونی و یا از موادی که تغییر شکل نمی‌‌‌دهند مانند ماسه بادی استفاده می‌‌شود.

شعاع خم

هر خم تحت یک شعاعی انجام می‌شود ولی معمولا کوچک‌ترین شعاع خم یک لوله را شعاع خم آن لوله می‌‌نامند کوچک‌ترین شعاع خم در سایز‌های مختلف لوله متفاوت است.

زاویه خم

زاویه مرکزی است که خم تحت آن انجام می‌شود.

خم کن دستی و مکانیکی و کاربرد آن‌ها

این دستگاه تشکیل شده از یک قالب فرم دار که به دسته ای به طور ثابت متصل شده است. در روی قالب قرقره خم کننده ای قرار دارد که به دسته متحرک متصل شده و حول مرکز قالب می‌‌چرخد.

برای خم کردن لوله ابتدا آن را بین قالب و قرقره قرار می‌‌دهند به طوری که قسمتی از لوله در زیر ضامن نگهدارنده که روی قالب می‌‌باشد قرار می‌‌گیرد سپس دسته متصل به قرقره را به تدریج به دسته ثابت نزدیک کنید تا این که لوله مطابق با قوس قالب خم شود. این دستگاه بیشتر برای خم کردن لوله‌‌های مسی یا لوله‌‌هایی که دارای جداره نازک هستند استفاده می‌‌شود‌.

لوله خم کن پایی

(یک نوع خم کن مکانیکی است)

این دستگاه از یک قالب فرم دار و یک دسته تشکیل شده است. برای خم کردن لوله به وسیله این لوله خم کن ابتدا لوله را داخل شیار قالب قرار می‌دهند و آن را روی زمین می‌‌گذارند. سپس با فشار دادن پا لوله را در جهت شیار قالب خم می‌کنند با این دستگاه می‌‌توان لوله را تا ۹۰ درجه خم کرد.

خمکاری با استفاده از سه راهی دسته بلند

در این روش خمکاری از یک سه راهی با دسته بلند استفاده می‌‌شود. قطر سه راهی کمی‌ از قطر لوله بزرگ‌تر است تا لوله به آسانی داخل آن قرار گیرد. در طول خمکاری که به تدریج انجام می‌‌دهید باید با پای خود لوله را روی زمی‌ن محکم نگه دارید. کاربرد این نوع خم کن مکانیکی در خمکاری لوله‌‌های فولادی می‌‌باشد.

لوله خم کن پیچی

(یک نوع خم کن مکانیکی است)

این دستگاه شبیه به لوله خم کن‌‌های هیدرولیکی است با این تفاوت که نیروی لازم برای خم کردن با پیچاندن پیچی که به قالب فرم متصل است ایجاد می‌‌شود.

لوله خم کن هیدرولیکی و کاربرد آن‌ها

این دستگاه از یک جک و یک قالب فرم دار و دو تکیه گاه تشکیل شده است (جک هیدرولیکی که روی پایه ای قرار گرفته است) فاصله‌‌های تکیه گاه‌ها را به وسیله سوراخ‌هایی که در روی پایه قرار دارد می‌توان تغییر داد. برای خم کردن، لوله را مابین قطعه فرم دار (که به پیستون متصل می‌‌باشد) و بین تکیه گاه‌‌ها قرار می‌‌دهند سپس با حرکت دادن دسته جک قالب فرم دار را به جلو آورده و لوله را خم می‌کنند.

کاربرد خم کن هیدرولیکی در خمکاری لوله‌‌های فولادی است با این دستگاه می‌‌توان لوله را بیش از ۹۰ درجه در هر جهت که لازم باشد خم کرد این دستگاه معمولا می‌‌تواند لوله‌‌های از ۳/۸ اینچ تا ۳ را به راحتی خم کند به شرط این که قالب فرم دار و تکیه گاه را مناسب با قطر لوله انتخاب کنند. این خم کن در متان شوفاژ کاران  کاربرد زیادی دارد زیرا به راحتی می‌‌توان آن را به محلی که کار تاسیسات در آنجا انجام ‌‌می‌گیرد انتقال داد.

خم کن برقی و کاربرد آن‌ها

خم کن برقی یکی دیگر از انواع خم کن‌‌ها می‌‌باشد این خمکن برای هر سایز لوله دارای یک فک ثابت و یک فک متحرک می‌‌باشد فک‌های متحرک بر روی محور الکتروموتوری سوار شده‌اند که توسط نیروی الکتروموتور این فک‌ها شروع به حرکت حول محور الکتروموتور می‌کنند روی صفحه‌ای که این فک‌ها حرکت می‌کنند نقاله‌ای ترسیم شده که با استفاده از این نقاله زاویه خم را تعیین می‌‌کنند و الکتروموتور این خم کن‌‌ها اکثر سه فاز می‌‌باشد با این خم کن‌‌ها می‌‌توان اکثر زوایا را به راحتی در لوله‌‌ها هنگام خم ایجاد نمود. نحوه خمکاری در خم کن‌‌های برقی بدین صورت است که ابتدا فک‌های متحرک را در مبدا حرکت قرار داده و سپس لوله مورد نظر را ما بین دو فک ثابت و متحرک مربوط به سایز خود قرار می‌‌دهند و بعد توجه می‌‌کنند که درز لوله روی خط خنثی قرار گیرد حال دگمه الکتروموتور خم کن را با انگشت فشار داده خم کن شروع به کار نموده و لوله را خم می‌‌کند و به محض برداشتن انگشت از روی دکمه الکتروموتور خم کن از کار می‌‌افتد یعنی متوقف می‌‌شود.

با توجه به نقاله خم کن اگر زاویه مورد نظر حاصل شده باشد لوله را از مابین دو فک خارج ساخته و انگشت را روی دکمه دوم الکتروموتور گذاشته و فک‌های متحرک خم کن را به مبدا بر می‌‌گردانند.

این خم کن‌‌ها به علت سنگین بودن، جابجا کردن آن‌ها به مراتب مشکل می‌‌باشد و بدین جهت از این خم کن‌‌ها در کار‌های تاسیسات حرارت مرکزی کمتر استفاده می‌‌نمایند زیرا به علت سنگین بودن نمی‌‌‌شود به راحتی آن را به محل موتورخانه و لوله کشی تاسیسات برد و متداول‌ترین خم کن در تاسیسات حرارت مرکزی خم کن هیدرولیک می‌‌باشد.

کاربرد لوله خمکن‌‌های برقی بیشتر در سری کاری‌‌ها می‌‌باشد خمی‌ که توسط خمکن برقی زده می‌‌شود به مراتب مرغوب‌تر از خم‌‌های مشابهی است که توسط انواع دیگر خم کن‌‌ها زده می‌‌شود.